Türkiye-Suriye depremi: Mağdurlara iyi mi yardım edilir?
Pazartesi sabahı erken saatlerde bir çift kuvvetli zelzele Türkiye ve Suriye’yi vurdu, minimum 2.100 şahıs öldü ve binlerce bina yıkıldı. İlk zelzele – Türkiye’de şimdiye kadar kaydedilen en kuvvetli depreme eşit olan 7,8 büyüklüğünde bir sarsıntı – Türkiye’nin orta güneyindeki Gaziantep civarlarında meydana geldi, peşinden birkaç saat sonrasında ülkenin güneydoğusundaki 7,5 büyüklüğünde bir zelzele geldi. Hem depremlerin sertliği hem de yüzbinlerce Suriyeli mülteciye ev sahipliği icra eden bölgedeki yoksulluk ve umarsızlık göz önüne alındığında, ölü sayısının artacağı neredeyse kati.
Bunun benzer biçimde büyük felaketlerden sonrasında insanların en sık sordurulmuş olduğu sorulardan biri iyi mi yardım edileceğidir. Basit insanoğlu trajedilere karşı muhteşem derecede eli bol davranırlar. Amerikalıların neredeyse yarısı Katrina Kasırgası yardımına bağışta bulunduğunu bildirdi ve ortalama dörtte üçü 11 Eylül’den sonrasında hayır kurumlarına bağışta bulunmuş oldu. İnsanlar bununla beraber denizaşırı ülkelerdeki felaketlerden sonrasında bu tarz şeyleri duyduklarında cömertçe bağışta bulunuyorlar – gerçi medya bazı trajedileri öbürlerinden oldukça daha çok işliyor.
Sadece bu cömertliği afetlerden etkilenen insanoğlu için sonuca dönüştürmek şaşırtıcı derecede zor olsa gerek. Bireysel bağışçılar çoğu zaman arama kurtarma çabalarını hızlandırmak için fazla bir şey yapamazlar. (Ve kendilerini kurtarıcı olmaya çalışan kişiler tehlikede olan insan sayısını artırabilir.) Kasırga ve tayfun durumunda, yollar ve havaalanları çoğu zaman sular altında kalır ve bu da gereksinim duyulan bölgelere erzak ulaştırılmasını zorlaştırır.
Öteki bir güçlük da, afetlere verilen eli bol müdahalenin, bir çok mahalli yardım kuruluşunun tipik bütçesine kıyasla muhteşem bir para akışına yol açabilmesidir. Bir çok hayır kurumunun minik bir bütçesi vardır ve bu bütçe dahilinde etkinlik göstermeye alışkındır. Yüzde 20, hatta iki kat daha çok paradan faydalanabilirler, sadece tipik işletme bütçelerinin birkaç yüz katı ile boğulurlarsa, çoğu zaman bunu en oldukça gereksinim duyan insanlara iyi mi aktaracaklarını bilemezler. İsraf ve yolsuzluk, rezil düzmece 11 Eylül hayır kurumları tarafınca muhteşem bir halde vurgulanan, afet yardım operasyonlarında ciddi kaygılardır.
Tüm bu nedenlerden dolayı, bilhassa Türkiye depremleri benzer biçimde afetlerin derhal sonrasında, afet yardımının etkili bir halde yapılması zor olabilir. Bu tür durumlarda bağış icra eden kişiler, bağışlarının bilhassa yararlı olmadığını öğrenince hayal kırıklığına uğrayabilirler. Ve bu geçmiş performans sebebiyle, gereksinim duyan insanlara en etkili şekilde yardım etmekle ilgilenen bağışçılar ve yardım kuruluşları çoğu zaman afet yardımını hedef almaz, bunun yerine ani bir felaketin olmadığı ve daha azca karmaşıklık ve belirsizliğin olduğu alanlara bağış yapmayı tercih eder. Bunu yapmak neredeyse daima daha uygun maliyetlidir.
Sadece afet yardımı ile ilgili bu problemler felce yol açmak zorunda değildir. Potansiyel bağışçı için, afetlere cevap olarak etkili bağış potansiyel hayır kurumlarına, paranızın en oldukça faydayı sağlayabileceği bir gözle bakmayı gerektirir.
Bağışçılar etkilemez anında cevap Uzun vadeli iyileşmeyi etkileyebilirler.
Afet yardımı hakkında düşündüğümüzde, her biri kendi zorlukları olan afet kurtarmanın birkaç değişik yönünü düşünebiliriz. Yardım emekleri acil afet müdahalesidir – arama ve kurtarma, tedarik kesintileri, acil tıp, yangın söndürme. Yardım emekleri finansman eksikliğinden değil, çoğu zaman lojistik engellerden dolayı engelleniyor. Şiddetli bir felakette yollar ve havaalanları kapatılabilir ve mağdurlar çoğu zaman paniğe kapılır ve düzenleri bozulur.
Bu benzer biçimde durumlarda bu sorunların iyi mi çözüleceğini ve yardımların iyi mi ulaştırılacağını bulmak oldukça önemlidir. Gene de bunlar, para yada araç-gereç eksikliğinden meydana gelen problemler değildir ve bağışçıların cömertliği sorunları çözemez.
Bir yıkım meydana ulaştığında, arama-kurtarma kabiliyetlerini yada acil afet müdahalesini geliştirmek için büyük seviyede oldukça geçtir. Bu kabiliyetleri geliştirmeye yönelik yatırımların bir krizden ilkin yapılması gerekir – aslına bakarsan bir kriz yaşanıyorken değil.
Bunun benzer biçimde büyük bir zelzele durumunda, zayiatlar büyük olasılıkla ikincil acil durumlardan da gelecektir – tıbbi bakıma, malzemelere ve gerekliliklere erişim eksikliğinden meydana gelen bir felaketten sonraki haftalar ve aylar içinde meydana gelen ölümler, bilhassa de bu kadar oldukça kişinin etkilenenlerin bir çok aslına bakarsan sığınmacı kamplarında yaşıyordu. Porto Riko’da Maria Kasırgası’ndan meydana gelen ölümler, ikincil bir acil duruma bir örnekti – felaketin ilk aşamasında 64 şahıs öldü ve yardımın yetişmesi yavaş olduğundan binlerce şahıs daha öldü.
Bağışçılar, afet müdahalesinin başka bir yönü mevzusunda daha destek oluyor: kurtarma. Yangınlar söndükten sonrasında yada sular çekildiğinde, insanların evlerini ve yaşamlarını tekrardan inşa etmek için tıbbi bakıma, yiyeceğe ve malzemeye ihtiyacı olacak. Yıkım kurtarmada hala karmaşık lojistikler var, sadece paranızın bir fark yaratmasını istiyorsanız bakmanız ihtiyaç duyulan yer burası.
Daha çok para çoğu zaman destek verir – sadece daima değil
Hayır kurumları, insanların afetlerden etkilenen bölgelere ayakkabı, kıyafet ve yiyecek benzer biçimde fizyolojik malzemeler sevk etmesiyle ilgili endişelerini senelerdir dile getiriyor, bu malzemelerin daha acil ve daha iyi hedeflenmiş yardım sevkiyatlarının yerini alabileceğinin ve bir çok vakit boşa gideceğinin bilincinde değil. Çoğu zaman halkı nakit bağış halletmeye ve kar amacı gütmeyen kuruluşların lüzumlu malzemeleri satın almasına izin vermeye teşvik ederler.
Sadece hayır kurumlarının daima eski ayakkabılarınıza gerekseme duymayabileceği sezgisel olsa da, paranıza gerekseme duymayabilecekleri daha azca sezgiseldir. Gerçek şu ki, kimi zaman bir müessese ne yapacağını bilmiş olduğu tüm bağışlara haizdir ve etkili yardımın önündeki engeller personel zamanı, uzmanlık, etkilenen bölgelere erişim yada sınırı olan malzemelerdir. Uzmanlar buna “daha çok finansman için yer” diyor. Onlara daha çok para vermek, yaptıklarından daha fazlasını yapmalarına izin verecekse, bir hayır kurumunun daha çok finansman için yeri vardır.
Hayır kurumları nadiren bağışları geri çevirir, sadece bu daima etken olarak bağış aradıkları anlamına gelmez. Ve bir hayır kurumu, onlarla ne yapacağını bilmemesine karşın etken olarak bağış arıyorsa, bu kötüye işarettir. Daha çok finansman için yeri olan hayır kurumlarının paranın iyi mi harcanacağı mevzusunda daha net olması muhtemeldir – mesela, “evler inşa edeceğiz” yada “kurbanları tazmin edeceğiz” diyerek – ve ideal olarak bağış toplama hedeflerini aşağıdakiler için belirtecektir: programlarının her biri.
Başka kimse vermediğinde bağışlara gerekseme vardır
Afet yardımı ani zirvelerde olma eğilimindedir. Bağışlar, bir yıkım meydana geldikten derhal sonrasında gerçekleşir ve haber döngüsü başka şeylere geçerken hızla azalır. Bağışların yüzde sekseni bir felaketin ilk birkaç günü içinde gerçekleşir.
İdeal olarak, hayır kurumları bağışlanan parayı o vakit stoklar ve alan tekrardan inşa edilip iyileşirken önümüzdeki aylar ve seneler süresince gerektiği benzer biçimde harcardı. Ne yazık ki, bu daima olmaz ve bir felaketten altı ay yada bir yıl sonrasında – dünyanın geri kalanı harekete geçtiğinde – derhal sonrasına nazaran daha çok gerekseme olması alışılmadık bir durum değildir.
İnsanların bağış kararlarını bu kadar süratli vermesi ciddi sonuçlar doğurabilir. Bir çok vakit, haberler yeterince süratli bir halde yayılmazsa, büyük felaketlerin gözden kaçması anlamına gelir. 2010 senesinde Haiti’de meydana gelen zelzele, tahminen 160.000 kişinin ölümüne neden olan, hakikaten de yakın tarihin en fena felaketlerinden biriydi ve ABD’de oldukça geniş yer buldu. Bir çok felaketin ilk günlerinde olmak suretiyle 13 milyar dolar yardım toplandı.
Sadece iki yıl ilkin Bangladeş ve Myanmar’da Nargis Kasırgası sebebiyle minimum 138.000 şahıs öldü. Neredeyse tamamı hükümetlerden olmak suretiyle yalnızca ortalama 300 milyon dolar toplandı. Myanmar’ın otoriter hükümetinin desteğe izin verme mevzusundaki ilk isteksizliği ve hükümetin parayı iktidarını sağlamlaştırmak için kullandığına dair endişeler yardımıyla, bu trajedi ilk haftadaki bağış akınını kaçırdı. Ülke isteksizce bir miktar dış yardımı kabul ettiğinde, yıkım haberlerden kaymaya başlamıştı. Birçok Amerikalı bunun bulunduğunu bilmiyordu ve hala da bilmiyor.
Tüm bunlar, hayırsever bağışçıların daha çok bilincinde olması ihtiyaç duyulan mühim bir terimi gündeme getiriyor: dikkatsizlik. Bir yıkım, yoğun bir haber döngüsü esnasında yada azca sayıda yabancı gazetecinin olduğu bir ülkede meydana geldiyse yada bu, ölü sayısının ani ve yıkım yerine yavaş ve ölçülmesi zor olacağı bir yıkım türüyse, insanoğlu yeterince dikkat etmiyor olabilir. . Bunlar çoğu zaman paraya hakikaten umutsuzca gereksinim duyulan yerlerdir.
Başka bir fikir: Yıkım ulaştığında para vermek iyi bir dürtüdür. Sadece bir bağışçının dikkate alması ihtiyaç duyulan bir şey, parayı bir kenara ayırmak ve peşinden birkaç ay sonrasında sahada ne yaptıklarını ve daha çok fona gereksinimleri olup olmadığını sormak için hayır kurumlarıyla iletişime geçmektir.
Oldukça net olmayan bir alanda, hayır kurumları son aşama görevli olmalıdır.
Afet yardımı, neyin işe yaradığına dair oldukça fazla belirsizliğin olduğu bir alandır. Belirsiz bir ortamda, hayır kurumlarının yaptıkları şey mevzusunda saydam olmaları ve hata yapma olasılıklarına açık olmaları bilhassa önemlidir.
Bir hayır kurumu, hangi programları sunabilecek durumda olduklarını, bu programları tamamen finanse etmek için ne kadar paraya gereksinimleri bulunduğunu ve programlarını tamamen finanse ettikten sonrasında alınan ek parayla ne yapacaklarını açıklayabilmelidir. En ümit verici programları belirlemeye çalışan GiveWell benzer biçimde yardım kuruluşu değerlendiricileri, mevzu afet yardımı olduğunda ödüllendirdikleri netliği elde etmekte bilhassa zorlandılar.
Bir çok vakit, durum ne kadar acil ve karmaşıksa, hayır kurumları o denli azca açık ve saydam hissederler. olabilmek. Ne yazık ki, gelecekteki felaketler için neyin işe yaradığına dair daha iyi bir fotoğraf geliştirebilmemiz için şeffaflığa en oldukça gereksinim duyulan zamanlar budur.
Daha da iyisi, etkinliği hedefleyen, yaptıklarıyla ilgili veri toplayan ve programlarını buna nazaran ölçeklendiren (yada iptal eden) bir hayır kurumu olabilir. Afetlerde bu zor olsa gerek bundan dolayı hiçbiri aynı değildir ve geçmişteki başarıların gelecektekileri hakikaten tahmin edip etmediğini bilmek zor olsa gerek.
Gene de, afet yardımına saydam, dürüst ve netice odaklı bir yaklaşım benimsemenin iyi örnekleri var. GiveWell, Sınır Tanımayan Doktorlar’ı “yardım kurumlarında şeffaflık, dürüstlük ve dürüstlükte bir önder” olarak adlandırdı ve bu, Sınır Tanımayan Doktorları bir afet yardım kuruluşu olarak önermesinin büyük bir nedeniydi.
Bir felaketin peşinden etkili yardım sağlamanın en iyi yolları hakkında hâlâ oldukça fazla şey bilmediğimiz için, gözlem yapmak için oldukça yer var. Burada da hayır kurumlarının işleri doğru yapması önemlidir. Deneyler ideal olarak öncesinden duyurulmalı, net bir misyon beyanına haiz olmalı ve deneyin iyi mi gittiğini bildirmelidir.
Birkaç yıl ilkin, dünyanın en fukara insanlarına nakit transferleri icra eden bir hayır kurumu olan GiveDirectly, sonuçlara odaklanırken afet yardımına girme mevzusunda iyi bir iş çıkardı. Müessese, nakit transferlerinin – kelimenin tam anlamıyla bir felaketten yeni muzdarip insanlara nakit vermenin – afet yardımı için işe yarayıp yaramadığını merak ediyordu. Bunun olabileceğini düşünmek için bazı nedenler var – bir nakit geçirme programının genel giderleri son aşama düşüktür, yollar ve havaalanları hasar görse yada yüksek öncelikli yardımlarla dolu olsa bile gerçekleşebilir ve dünyanın en yoksulları için neticeleri iyileştirmede oldukça iyi çalışır.
Sadece şüphecilik için bazı nedenler de var – kim bilir felaketlerde insanlara para vermek, kıt malzemeler için teklif verilmesiyle sonuçlanabilir. GiveDirectly bunu, Harvey Kasırgası kurbanlarına nakit transferleri sunan minik ölçekli bir denemeyle halletti. Nakit transferine dayalı yaklaşımının, yalnızca geleneksel olarak etkinlik gösterdiği Kenya’nın yoksul bölgelerinde değil, her yerde işe yarayıp yaramadığını ve yoksulluğu hedefleyen yardım çabaları kadar afet yardımı de ilgilendiriyor olup olmadığını denetlemek istedi.
Bir güncellemede, GiveDirectly, çoğunlukla onu kullanabilen hedef nüfusun ortalama yüzde 90’ına başarıya ulaşmış bir halde nakit alabildiğini bildirdi; fakirlerde beklenir. (Bilhassa, tahrip olmuş altyapı, hem etkilenen nüfusa nakit ulaşmasını zorlaştırıyor hem de gerekseme duyabilecekleri malzemeleri satın almak için parayı kullanmalarını zorlaştırıyor.) Geçen yıl, GiveDirectly, ülkedeki ortalama 5.000 düşük gelirli haneye acil durum fonları gönderdi. Ian ve Fiona Kasırgalarından sonrasında Florida ve Porto Riko, fırtınalardan en oldukça etkilenen mahalleleri süratli bir halde belirlemek için suni zeka tarafınca taranan uydu görüntülerini kullanıyor.
Bunun benzer biçimde daha çok deneye ihtiyacımız var. İnsanlar muhteşem derecede eli bol ve ellerinden geldiğince afetlere yüz milyonlarca dolar yardım etmeye hazırlar. Şu anda, bu cömertliğin tutarlı bir halde iyi mi iyi sonuçlara dönüştürüleceğine dair net bir fotoğraf yok. Sadece dikkatli deneyler, bunu çözme yolunda oldukça kıymetli bir adımdır.
Güncelleme, 6 Şubat 2023, 12:30: İlk olarak 2018’de gösterilen bu öykü, Türkiye’deki büyük zelzele haberlerini yansıtacak şekilde güncellendi.
