Federal Biriki 90’larda enflasyonu iyi mi kusursuz bir halde dizginledi?

Enflasyon nihayet yavaşlamaya başlıyor, bu da Federal Biriki’in “yumuşak iniş” gerçekleştirebileceğine dair umutları güçlendiriyor – faiz oranlarını yükseltiyor ve ekonomiyi zayıflatırken bununla birlikte sancılı bir durgunluktan kaçınıyor.

Fed, Çarşamba günü faiz oranlarını önceki dört toplantısında dörtte üç oranında artırdıktan sonrasında hafifçe bir geri çekilme ile yarım puan artırdı.

Tüketici tutarları hala bir yıl öncesine bakılırsa fazlaca daha yüksek olsa da gevşemeye başladı. Salı günü gösterilen Tüketici Fiyat Endeksi raporuna bakılırsa, Kasım ayında fiyatlar bundan önceki yıla bakılırsa yüzde 7,1 ve bundan önceki aya bakılırsa yüzde 0,1 arttı. Bu, fiyatların Ekim’de yüzde 7,7 ve Eylül’de yüzde 8,2 arttığı son birkaç aya bakılırsa daha yavaş.

Yumuşak iniş nadirdir. Fed son olarak 1994’te, bazı iktisatçıların “muhteşem” yumuşak iniş söylediği bir vakada bir tanesini çekmişti. Enflasyon yüzde 3 civarındaydı ve o sırada başkanlığını Alan Greenspan’ın yapmış olduğu Fed, fiyatlar yükselmeden ilkin tutarları istikrara kavuşturmaya çalışıyordu. Siyaset yapıcılar, Şubat 1994’te başlamış olan ve Şubat 1995’te sonlanmış olan yedi oran artışı serisinde faiz oranlarını kabaca ikiye katlayarak yüzde 6’ya çıkardı.

Netice başarılıydı. Iktisat bir durgunluğu önledi, enflasyon düşmeye başlamadan ilkin yüzde 3 civarında istikrar kazanmıştır ve işsizlik 1990’ların sonlarında düşmeye devam etti. 1995 yılının ilk yarısında ekonomik gelişme zayıflamasına karşın, sonrasında toparlandı ve bunu kuvvetli bir genişleme periyodu izledi. Fed sonrasında faiz oranlarını Ocak 1996’da yüzde 5,25’e indirdi ve peşinden Mart 1997’de yine yüzde 5,5’e yükseltti.

Fed bunu iyi mi başardı?

1990’lar, Irak’ın Kuveyt’i işgali sebebiyle petrol fiyatlarının fırlaması, Fed’in enflasyonu düşürmeye emek harcaması ve 1980’lerde borç birikimi sonrasında kısa bir durgunlukla başladı. Sadece 1994 yılına gelindiğinde iktisat genişliyor ve işgücü piyasası daha güçlüydü. Sadece ekonomik tahminciler, enflasyonun yakında yükseleceğinden endişeliydi.

Bugün ile 1994 içinde birkaç mühim fark var. En önemlisi, Fed o sırada enflasyonu mühim seviyede düşürmek yerine istikrara kavuşturmaya çalışıyordu. Enflasyon şu anda 1994’te olduğundan fazlaca daha yüksek ve siyaset yapıcılar şimdi daha büyük bir zorlukla karşı karşıya.

Sadece Fed’in son – ve bazı ekonomistlerin tek olduğuna inanılmış olduğu – yumuşak inişinden çıkarılacak bazı dersler var. Haziran 1994’ten Ocak 1996’ya kadar Federal Biriki Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı olan Alan Blinder, merkez bankasının o dönemde hem “talih hem de beceriyle” yumuşak bir iniş yaptığını söylemiş oldu.

Şu anda Princeton Üniversitesi’nde iktisat profesörü olan Blinder, siyaset yapıcıların, iktisat kuvvetli olduğundan o dönemde enflasyonun yükselmesi mevzusunda gerilmiş olduklarını söylemiş oldu. Böylece Greenspan ve federal fon oranını belirleyen Federal Açık Piyasa Komitesi’nin öteki üyeleri, beş yıl sonrasında ilk kez oranları artırmaya karar verdi.

Fed o dönemde ekonomiyi sarsan “ciddi arz şokları” olmadığı için şanslıydı. Ukrayna’daki harp, besin ve enerji fiyatlarında da ani bir artışa yol açtı ve bu durum, merkez bankası yetkililerinin çözmesi daha değişken ve zor.

Blinder, Fed’in başarı göstermiş bulunduğunu zira yetkililerin faiz artırımlarını “fazlaca geç olmadan” geri çektiğini söylemiş oldu. Komite üyeleri içinde faiz artırımlarının ne süre durdurulması gerektiği ve hangi oranın talebi yavaşlatıp enflasyonu istikrara kavuşturmak için yeterince yüksek olacağı mevzusunda mühim tartışmalar bulunduğunu söylemiş oldu ve merkez bankalarının aşırı sıkılaştırmasının “klasik bir hata” bulunduğunu, zira tüm etkilerin ortadan kalkmadığını da sözlerine ekledi. t hemen hemen ekonomide kendini gösterdi.

Fed için zor bir dengeleme eylemi. Yetkililer, oranları fazlaca agresif bir halde artırırlarsa, ekonomiyi mühim seviyede yavaşlatma ve işsizlikte sancılı bir artışa niçin olma riskini alıyorlar. Sadece Fed bununla birlikte fazlaca azca şey yapma ve enflasyonun ekonominin daha kalıcı bir demirbaşı haline gelmesine izin verme riskini de taşıyor; Fed Başkanı Jerome Powell, bunun gelecekte ele alınmasının daha zor olabileceğini savundu.

Fed yetkilileri 1994’te faiz oranlarını artırdıktan sonrasında resesyondan kaçınabilmiş olsalar da, Blinder o sırada bunu başarabileceklerinin net olmadığını söylemiş oldu. Ekonomik modellerin ve tahminlerin geçersiz olabileceği yada bir dış şokun enflasyonda ani bir artışa yol açmış olabileceği riskleri daima vardır.

Temel farklardan biri, o zamanlar siyaset yapıcıların tek bir hedefi olmamasıydı. Şimdi merkez bankası, süre içinde yüzde 2’lik senelik enflasyonu açıkça hedefliyor, sadece bu hedef yalnızca 2012’de resmi olarak diye deklare edildi. Blinder, o sırada bireysel FOMC üyelerinin, enflasyonun yüzde 0’dan yüzde 3’e kadar değişen değişen hedefleri bulunduğunu söylemiş oldu.

Blinder’ın kısa sürede gösterilen kitabında, ABD Birleşik Devletleri’nin Parasal ve Mali Zamanı, 1961–2021kendisinin ve o zamanlar bir Fed valisi ve şimdi Gömü sekreteri olan Janet Yellen’ın, ikisi de resmi olarak karşıcılık etmese de, Fed’in oran artışlarını abartıyor olabileceğinden daha fazlaca kaygı duyduklarını yazdı. Blinder, komitenin o zamanlar “oldukça şahin bir grup” bulunduğunu, bunun da birçok üyenin enflasyonu sınırlama mevzusunda daha çok kaygı duyduğu anlamına geldiğini söylemiş oldu.

Güvercinler ise çoğu zaman ekonomiyi canlandırmak ve istihdamı çoğaltmak için daha düşük faiz oranlarını savunurlar. Blinder, benzer görüşleri paylaşan sadece daha azca açık sözlü olan birkaç banka başkanı olmasına karşın, kendisinin ve Yellen’ın komitede en fazlaca konuşan güvercinler bulunduğunu söylemiş oldu.

Blinder, “Gerçek ekonomiye, yapmamız icap ettiğini düşündüğümüzden daha çok zarar vermeye istekli değildik,” dedi.

Blinder, Greenspan’in o sırada enflasyon hedefleri mevzusunda fazlaca sesli olmadığını, sadece eski Fed başkanının da aşırıya kaçmak istemediğini söylemiş oldu.

Blinder, “Gizli saklı güvercin Alan Greenspan’dı,” dedi. “Süper şahin rolünü oynamaktan hoşlanıyordu ve sıfır enflasyon istiyordu, fakat hakkaten yapmadı. Yüzde 3 enflasyondan oldukça memnundu.”

1994’te Fed’in bankacılık ve para piyasası çözümleme sektörünün şefi olan Vincent Reinhart, durumun kısmen benzer bulunduğunu zira Fed’in o zamanlar oran artışlarında oldukça agresif bulunduğunu söylemiş oldu: bu yıl haricinde, Fed’in oranları son olarak yükselttiği yıl yüzde puanının dörtte üçü 1994’teydi.

Sadece şu anda Dreyfus ve Mellon’da baş ekonomist ve makro stratejist olan Reinhart, 1994 yumuşak inişinin birçok yönden değişik bulunduğunu da söylemiş oldu. O zamanlar Fed önleyici davranıyordu, oysa şimdi siyaset yapıcılar “yükselen enflasyonun ardında”. Ek olarak Fed’in enflasyonu düşürmek için faiz artırımlarında daha agresif olmasını beklediğini söylemiş oldu.

Reinhart, “Powell ve meslektaşları, geriye dönük olarak yüzde 9 olan enflasyona tepki veriyorlardı” dedi. “Probleminin ölçeği fazlaca değişik.”

Yumuşak iniş yapmak artık daha zor fakat gene de mümkün

Artan sayıda ekonomist, ekonominin gelecek yıl durgunluğa gireceğini tahmin ediyor. Bazı iktisatçılar durgunluğun olmama ihtimalinden daha yüksek olduğuna inanırken, ötekiler Fed’in bu kez bir başka yumuşak iniş yapmasının hala mümkün bulunduğunu söylüyor.

Reinhart, Fed’in şu anda başka bir yumuşak iniş yapmasının ihtimaller içinde olmadığını ve ABD’nin önümüzdeki 12 ay içinde resesyona gireceğine inanmak için pek fazlaca niçin bulunduğunu söylemiş oldu. Dünyanın dört bir tarafındaki merkez bankaları, küresel büyümenin yavaşlamasına katkıda bulunan faiz oranlarını yükseltiyor. Pandemi ve Ukrayna’daki harp, Fed’in artan fiyatlar ve arz kısıtlamalarını ele almasını da daha zor hale getirdi. Gene de Reinhart, bir durgunluğun nispeten hafifçe olmasını beklediğini söylemiş oldu.

Blinder, Fed’in birkaç nedenden dolayı “yumuşak” bir iniş – yada gelecek yıl hafifçe bir durgunluk – elde edebileceğine inandığını söylemiş oldu. Mevcut komitenin daha güvercin göründüğünü ve oran artışlarıyla “ekonomiyi çökertmek” istemediğini söylemiş oldu. Ek olarak, tedarik zincirleri temizlendikçe ve petrol tutarları zirvelerinden aşağı indikçe enflasyonu yükselten birçok faktörün dağıldığını söylemiş oldu.

Blinder, yüzde 3,7 olan işsizlik oranının da yarım yüzyılın en düşük seviyesine yakın bulunduğunu ve işgücü piyasasının hala kuvvetli bulunduğunu, bunun da yavaşlamak için daha çok alana haiz olduğu anlamına geldiğini savundu.

Ek olarak, Fed’in yumuşak inişleri gerçekleştirme mevzusunda sanıldığından daha iyi bir sicile haiz bulunduğunu söylemiş oldu. Blinder, Wall Street Journal için yakın tarihindeki bir makalesinde, Fed’in son 60 yılda enflasyonla savaşım etmiş olduğu 11 örnekten altısında yumuşak bir iniş gerçekleştirmiş oldu yada buna yaklaştı. Öteki beşinde, Fed’in enflasyonu düşürmek için “ekonomiyi tepeden tırnağa çakması” gerektiğinden yada dış olayların Fed’in kontrolü haricinde meydana gelmesinden dolayı yumuşak bir iniş elde etmeye çalışmadığını söylemiş oldu. Mesela, 1970’lerde ve 1980’lerin başlangıcında, o zamanki Fed Başkanı Paul Volcker, çift haneli enflasyonu düşürmeye kararlıydı ve iki resesyon tasarladı. Blinder, Volcker’ın o sırada enflasyonu düşürmenin maliyetinin yüksek olacağını bildiğini söylemiş oldu.

Ve 1988’de, Saddam Hüseyin’in Ağustos 1990’da Kuveyt’i işgal etmesinin peşinden gelen büyük petrol şoku olmasaydı, Fed muhtemelen yumuşak bir iniş yapacaktı. Ek olarak, mesela 1965’te oranları artırmaya başladıktan sonrasında Fed’in “yumuşak” bir iniş yaptığını söylemiş oldu. Eylül 1965’ten Kasım 1966’ya kadar Fed, faiz oranlarını ortalama yüzde 4’ten ortalama yüzde 5.75’e yükseltti ve bu da enflasyonu bir süre yüzde 3 civarında sabitledi. Sadece bu dava hakkında bazı anlaşmazlıklar var zira enflasyon sonrasında terfi etti ve 1970’te yüzde 6’ya ulaştı.

Gene de Blinder, Fed’in şu anda esasen yüksek olan enflasyonu düşürmeye çalıştığını, bunun da merkez bankasının “faiz oranlarıyla ekonomiyi birazcık daha sert vurması” gerektiği anlamına geldiğini kaydetti.

Fed’in parasal işler bölümünün eski direktörü ve Yale Üniversitesi’nde ekonomist olan Bill English, bu kez artan tutarları düşürmenin de daha büyük bir güçlük bulunduğunu zira ekonominin atipik bulunduğunu söylemiş oldu. Fed yetkilileri başlangıçta fiyatlardaki artışın “geçici” olacağını iddia ettiler, sadece enflasyonun bu kadar inatçı olmasına şaşırdılar.

English, para politikasının gecikmeli etkilerinin, tipik olarak ortalama bir senedir görülmediklerinden, Fed’in yumuşak iniş gerçekleştirme yolunu da karmaşık hale getirdiğini söylemiş oldu. Yetkililer enflasyonu denetim altına almak için yeterince çaba göstermezlerse, tüketiciler ve işletmeler gelecekte daha yüksek enflasyon beklemeye başlayabilirler, bu da daha yüksek tutarları daha da artırır zira işçiler muhtemelen ücret artışları isteyecek ve enflasyon üstünde daha da fazla baskı oluşturacaktır.

English, sadece arz sorunlarının azalması ve bazı verilerin kira enflasyonunun gelecek aylarda yavaşlayabileceğini göstermesi sebebiyle enflasyon görünümünün son aylarda iyileştiğini söylemiş oldu. Bu, Fed’in potansiyel olarak ekonomiyi yavaşlatabileceği ve durgunluğa niçin olmadan işsizliği artırabileceği anlamına geliyor” dedi.

English, “Olabilir, fakat zor,” dedi.

Peterson Internasyonal Iktisat Enstitüsü’nde kıdemli bir araştırmacı ve eski bir Fed yetkilisi olan Joseph Gagnon, “daha iyimser olmak için nedenler” bulunduğunu söylemiş oldu. Düşük gelirli haneler bu fazladan parayı yakıp kül etse de, hanehalkı tasarrufları hala oldukça kuvvetli.

Gagnon, “Nispeten konuşursak, haneler iyi durumda,” dedi. “Fazlaca düşük bir işsizlik oranından başlıyoruz, bu yüzden mütevazı bir artış fazlaca zarar verici olmaz. İyi bir durumdayız.”