En iyi sıtma ilacımızın destansı hikayesi

Vietnam Savaşı ve eski Çin tıbbının sıtma tedavisine iyi mi yol açmış olduğu.

Artesunate konuşalım.

Bu ilaç artık Dünya Sıhhat Örgütü tarafınca tavsiye edilen şiddetli sıtma için standart tedavidir. 2011 yılına kadar, tonik suda bulunduğunu ve G&T’leri leziz hale getirdiğini daha iyi biliyor olabileceğiniz eski umar kininin yerini alması resmi olarak değildi. Artesunate, Kültür Devrimi’nin ortasında Şimal Vietnam lideri Ho Chi Minh’e bir iyilik olarak Çinli liderler Zhou Enlai ve Mao Zedong tarafınca başlatılan bir girişim olan Proje 523 kapsamında geliştirilen bir antimalaryal sınıfına aittir.

Ho, Amerikalılarla acımasız bir gerilla savaşının ortasındaydı ve askerleri kaygı verici bir oranda sıtmaya yakalanıp ölüyordu. Daha iyi bir tedavi sınıfı istiyordu, sadece bu aşamada Japonlar, Fransızlar, Cenup Vietnam ve Amerikalılarla çeyrek asırdır savaşan ülkesinin, bu tarz şeyleri kendisi geliştirmek için ne insan gücü ne de parası vardı. Bu yüzden Pekin’deki yoldaşlarından yardım istedi.

Bir kimyager ve geleneksel Çin tıbbı uzmanı olan Tu Youyou, sıtmaya karşı savaşabilecek bileşiklerin ipuçlarını bulmak için eski tıbbi kılavuzları gözden geçiren bir ekibe liderlik etti. Bir pelin otu türü olan Artemisia annua’dan sıtmayla savaşmanın bir yolu olarak bahsedildiğini buldu. Acil durumlar için reçeteler kılavuzu4. yüzyıl geleneksel Çinli hekimi Ge Hong (284-346) tarafınca yazılmıştır. Tu’nun ekibi, ciddi sıtma vakalarının tedavisinde etkili olduğu kanıtlanan bitkiden (“artemisinin” olarak bilinir) bir aslı geliştirdi. Bu emek harcamadan “artemisinin türevleri” olarak malum tüm bir tedavi sınıfı ortaya çıktı. Tu sonunda başarılarından dolayı 2015 Nobel Tıp Ödülü’nü kazanacaktı.

Liu Er, kemirgenler üstünde deneyler halletmeye başladı ve belirli bir türevinin, şiddetli sıtmaya karşı basit artemisininkinden yedi kata kadar daha kuvvetli bulunduğunu buldu. Ek olarak intravenöz bir tedavi olarak da formüle edilebilir. Artesunate olarak tanındı.

Tedaviye giden uzun yol

Sadece analist Bruce Tsai’nin Tekrardan Düşünme Öncelikleri araştırma grubu ayrıntılarından yeni bir rapor olarak, bu hikayenin yalnız başlangıcıydı. Tu ve Liu’nun keşiflerinin, hâlâ yılda 600.000’den fazla insanı öldüren bir hastalık olan sıtmanın küresel tedavisinde bir değişikliğe yol açması on seneler aldı.

1998 şeklinde geç bir tarihte, Tsai şöyleki yazıyor: “Bilhassa artesunata hususi bir ilgi yoktu.” O yıl meydana getirilen bir Cochrane incelemesi, artemisinin türevlerinin genel olarak sıtmayı tedavi etmede kininden “daha fena olmadığını” buldu. Bu aşamada kontrol edilen ana türev, kinin için geçerli bir alternatif şeklinde görünen sadece açıkça üstün olmayan artemether idi.

Peki ne değişti? Tsai, Birleşik Krallık tıp kuruluşu Wellcome Trust tarafınca finanse edilen bir takım randomize kontrollü denemeye (RKÇ) bilhassa saygınlık etmektedir. İlk olarak, 113 kişiden oluşan ufak bir emek harcama, intravenöz artesunat ile kininden daha azca ölüm oranı buldu. Bu netice istatistiksel olarak anlamlı olmasa da, Hindistan, Bangladeş, Myanmar ve Endonezya’da 1.461 hastayı içeren oldukca daha büyük, uluslar arası bir emek vermeyi harekete geçirecek kadar ümit vericiydi. Artesunate ile ölüm oranının kininden yüzde 34,7 daha düşük olduğu ve ek olarak daha azca zararı olan yan tesiri olduğu sonucuna varıldı. Dokuz Afrika ülkesinde 5.425 pediatrik hastayı içeren daha büyük bir emek harcama da büyük bir yarar gösterdi (ölüm oranı yüzde 22,5 daha düşük) ve sonuçların Cenup Asya dışındaki yetişkinler için tahmin edilebilir bulunduğunu gösterdi.

Bununla beraber, yabancı hayır kurumları ve vakıflar tarafınca finanse edilen kar amacı gütmeyen bir müessese olan Medicines for Malaria Venture, daha düşük dozda, daha ucuz artesunat tedavisinin daha yüksek doz kadar etkili bulunduğunu kabul eden bir RCT’ye fon sağlamış oldu. Ek olarak, Liu’nun DSÖ tarafınca “ön yeterlilik” kazanmak için artesunate geliştirdiği ilaç şirketi Guilin ile de çalıştı. Ön yeterlilik, ilaç fabrikalarının teftişlerini ve hükümetlere ön yeterlilik verilen ürünlerin güvenli, yasal bulunduğunu ve kabulü mühim seviyede artırabileceğini belirtmek için tasarlanmış öteki adımları içeren bir kalite denetim türüdür.

Tsai ve Rethink Priorities ekibi, 2011 senesinde enjekte edilebilir artesunatın kullanılmaya başlanmasının şimdiye kadar minimum 785.716 ölümü önlediğini tahmin ediyor. İlacın toplamda 4 milyona kadar yaşam kurtarabileceği tahmin ediliyor.

İlaçlara meydana getirilen hayırsever yatırımlar yaşamda temettü ödüyor

Artesunate’nin zamanı, Vietnam Savaşı’ndan 4. yüzyıl Çin tıbbına ve çağdaş, randomize, çalışmaya dayalı tıbbi araştırmalara sıçrayan deli bir öykü. Bana bakılırsa en mühim ders, küresel sıhhat uzmanları tarafınca iyi malum sadece dünya haricinde muhtemelen yeterince takdir edilmeyen kolay bir derstir: Bizi hastalıklardan korumak için yalnızca şirketlere güvenemeyiz.

Artesunate hikayesinin her adımında hükümetler, vakıflar ve STK’lar ana fon sağlayıcılar ve erkek oyuncular oldu. İlacı buluş eden ilaç şirketi Guilin bile, oldukca azca firmanın hakkaten “hususi” olduğu ve devletin yoğun bir halde işin içinde olduğu düzeltim öncesi Çin’de vardı. (Daha azca seviyede, bugün hala durum böyledir.)

İlacın piyasaya sürülmesindeki gecikme kısmen, sıtmaya haiz bir çok insanoğlunun yoksulluğu göz önüne alındığında, daha iyi sıtma tedavileri geliştirmek için kuvvetli ticari teşviklerin olmamasından kaynaklanıyor şeklinde görünüyor. Sıtma her yıl 190.000 Amerikalıyı öldürseydi – bu, 2021’de hastalıktan ölen Nijeryalıların sayısıdır – bence artesunat, keşfinden sonraki birkaç yıl içinde ve en fazla otuz yıl sonrasında standart bir tedavi haline gelirdi. Amerikalılar bunun bedelini ödeyebilir ve ilaç şirketleri bu parayı emmek için acil ederdi.

Bir ihtimal bu bile aşırı iyimser olsa da – ABD Birleşik Devletleri’nde 1973 ile 2011 yılları aralığında kanser ilaçları denemelerini inceleyen bir emek harcama, ilaç şirketlerinin araştırma ve geliştirmeye dizgesel olarak yetersiz yatırım yaptığını ve kafi yatırımın hastaların daha uzun yaşamasıyla sonuçlandığını, bunun da milyonlarca ek yaşam yılı anlamına geldiğini ortaya çıkardı. ABD, Ulusal Sıhhat Enstitüleri ve devlet üniversiteleri vasıtasıyla sıhhat araştırmalarına büyük yatırım yapmaktadır. Sadece daha fazlasını yapmamız için iyi nedenler var.